عزت نفس و خودپنداره در کلام ائمه

عزت نفس چیست

عزت نفس و خودپنداره از دیدگاه اخلاق و روایات اسلامی بدین معنا است که انسان آنقدر خودش را عزیز و بزرگ انگارد که حاضر نشود تن به پستی گناه وافعال و رفتار مغایر با شان انسان و ایمان بدهد.
– عزت نفس، یعنی , آن که آدمی شرافت و ارزش خود را بشناسد تا در برابر حوادث و در شرایط مختلف خود را حفظ کند.

اگر دیوانه ای الماسی گران قدر در دست داشته باشد آن را به مفت از دست خواهد داد ولی شخص خردمند آن را حفظ خواهد کرد و جز به بهای واقعی ,آن را نخواهد فروخت .

آدمی اگر قدر خود را بداند آن را ارزان نخواهد فروخت.

به قول سعدی : تو به قیمت ورای دو جهانی// چه کنم قدر خود نمی دانی.

آیه و روایتی درباره عزت نفس

– امام على (علیه السلام):

«اکرم نفسک عن کل دنیه و ان ساقتک الى الرغائب فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا و لاتکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا».

على علیه السلام به فرزندش امام مجتبى سلام الله علیه فرمود:

نفس خویش را عزیز بشمار و به هیچ پستى و دنائتى تن مده گرچه عمل پست، تو را به تمنیاتت برساند، زیرا هیچ چیز با شرافت نفس برابرى نمى کند و (به جاى عزت از دست داده) عوضى همانند آن نصیبت نخواهد شد، و بنده دیگران نباش که خداوند تو را آزاد آفریده است.

– و نیز فرمود:

«من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیه ».:

کسى که نفس شرافتمند و با عزت دارد هرگز آن را با پلیدى گناه، خوار و پست نخواهد ساخت.

و نیز فرمود:

«النفس الدنیه لاتنفک عن الدنائات »:

کسى که فرومایه و دنى النفس است از کارهاى پست جدایى ندارد.

عزت را از خداوند بخواهیم

– به طور خلاصه علم و عمل به شخصیت انسان، بزرگی و عزت می دهد و در مقابل، نادانی و گناه باعث حقارت نفس آدمی می شود.

انسان های بزرگ به خصوص معصومین(ع) از بالاترین درجه عزت نفس برخوردار بوده اند و هر کسی به مقدار عظمت و بزرگی شخصیت اش عزت نفس دارد و تن به هر کار پستی نمی دهد.

– کسى که مقام و ارزش خود را شناخته باشد تلاش مى کند آن را از دست ندهد ، و با قدرت و قوت ، موقعیت والاى خود را حفظ کند و هرگز شکست نخورد . و از آن جا که تمامى این ارزش ها از سوى خدا است ، عزت را نیز از خدا مى خواهد.

«مَن کَانَ یُرِیدُ الْعِزَّهَ فَلِلَّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعًا إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّــلِحُ یَرْفَعُهُ وَ الَّذِینَ یَمْکُرُونَ السَّیِّـَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِید» ;(فاطر ،۱۰)

« کسى که خواهان عزت است (باید از خدا بخواهد) که تمام عزت براى خدا است، سخنان پاکیزه به سوى او صعود مى کند، و عمل صالح را بالا مى برد، و آن ها که نقشه هاى سوء مى کشند، عذاب شدید براى آن ها است و مکر آن ها نابود مى شود» .

امام باقر(علیه السلام)مى فرماید: «الیاس عما فى ایدى الناس عزّ للمومن ; ناامید و مایوس بودن از آن چه در دست مردم است براى مومن عزت است .

تقویت عزت نفس

– برای تقویت عزت نفس و خودپنداره مثبت، می توان به مثبت نگری پرداخت و به جنبه های مثبت و ارزشمند شخصیت خویش و توانمندی های خود توجه کرد و جنبه های منفی را نادیده گرفت.

برای مثال اگر شما به توانمندی و لیاقت هایی که در امور مختلف دارید، مانند قوی بودن خود در ریاضی، شیمی، ورزش، کارهای فنی، رایانه، دین‌داری و مانند آنها توجه کنید، احساس توانایی و ارزشمندی و مفید بودن می کنید و در نتیجه، به عزت نفس بالا دست یافته، در سایه آن به اعتماد به نفس می رسید.

– وقتی انسان جنبه های منفی شخصیت خود را نادیده می گیرد ـ ولو به صورت موقت‌ـ و فقط به ابعاد مثبت و شایستگی خود توجه می کند، این احساس به او دست می دهد که فرد مفید و برازنده ای برای جامعه و همنوعان خود است.

عزت نفس آری، تکبّر خیر

باید توجه داشت این روحیه، دقت و تمرکز در توانمندی واقعی خویش است که فرد تا به حال از آنها غفلت کرده بوده است.

افرادی که عزت نفس دارند، حرفهای زشت و کارهای زشت و سبک، انجام نمی دهند. به کارهای بی ارزش نمی پردازند و به هر کسی رو نمی اندازند و این روحیه تکبر و غرور نیست که مذموم باشد.

– اماتکبر یعنى آدمى، خود را نسبت به دیگران – به جهت کمالى که در خود مى بیند بزرگ شمارد؛ خواه آن کمال را داشته باشد یا نه و خواه آن صفتى را که دارد و به آن مى بالد فى الواقع هم کمال باشد یا نه (ملا احمد نراقى، معراج السعاده، انتشارات حکمت، ۱۳۶۶، ص ۲۷۸ ؛ دستغیب شیرازى، گناهان کبیره، ص ۱۱۴. ) مانند تکبر شیطان نسبت به انسان،

آنجا که در پاسخ خداوند که فرمود چرا به آدم سجده نکردى – گفت: من از آتش خلق شده ام و آدم از خاک آفریده شده است (اعراف (۷) آیه ۱۲.)

اگر انسان، خود را داراى کمالى مى داند و تصور مثبتى از خود دارد، براى اینکه دچار غرور نشود، باید راه تواضع را در پیش گیرد و هیچ گاه به خود نبالد که من داراى چنین کمالى هستم!!

بلکه از آن توانمندى یا آن صفت کمال، در راه صحیح استفاده کند.

تعریف «خودپنداره»

هر فرد در ذهن خود، تصویرى از خویشتن دارد; به عبارت دیگر، ارزشیابى کلى فرد از شخصیت خویش را «خودپنداره» یا «خودانگاره» مى نامند.

این ارزشیابى ناشى از ارزشیابى هاى ذهنى است که معمولا از ویژگى هاى رفتارى خود به عمل مى آوریم. در نتیجه، خودپندارى ممکن است مثبت یا منفى باشد.

بنابراین هرگاه تصویر مثبت از خویشتن داشته باشیم ، این خودپنداره مثبت وهمان عزت نفس است!

اسپنسر در کتاب خود، تحت عنوان یک دقیقه براى خودم از قول گوته مى نویسد:

اگر ثروتمند نیستى مهم نیست، بسیارى از مردم ثروتمند نیستند;

اگر سالم نیستى، هستند افرادى که با معلولیت و بیمارى زندگى مى کنند;

اگر زیبا نیستى، برخورد درست با زشتى نیز وجود دارد;

اگر جوان نیستى همه با چهره پیرى مواجه مى شوند; اگر تحصیلات عالى ندارى، با کمى سواد نیز مى توان زندگى کرد;

اگر قدرت سیاسى و مقام ندارى، مشاغل مهم متعلّق به معدودى از انسان ها هستند;

اما اگر تصور درستى از خود ندارى، برو بمیر که هیچ ندارى!

آرى، عزت نفس و خودپنداره مثبت کلید رشد و سازندگى فردى و اجتماعى است; تصورى که شخص از وحدت و یکپارچگى وجود خویشتن دارد، نحوه اى که خود را مى بیند، مجموعه خصایصى که با خود در ارتباط است و استنباط هایى که از مشاهده خود در بسیارى از موقعیت ها به عمل آورده است و الگوى خاصى که او را توصیف مى کند، بیانگر مفهوم «خود» است.

منبع: porseman.com